Przewodnik po Słubfurcie

Jedno miasto w dwóch krajach, którego
nie ma

Michael Kurzwelly

Słubfurt

Słubfurt jest pierwszym miastem, które w połowie znajduje się w Polsce, a w połowie w Niemczech. Założone zostało w 1999 roku, a w 2000 roku wpisane do RES (Register der Europäischen Städtenamen – Rejestru Europejskich Nazw Miast). Od tego czasu miasto świetnie się rozwija. W 2010 roku zostało stolicą Nowej Ameriki. Punktem wyjścia dla tej konstrukcji rzeczywistości był kryzys tożsamości mieszkańców sąsiadujących ze sobą miast Słubice i Frankfurt.

Aż do końca epoki lodowcowej między Wschodem i Zachodem w roku 1990 miasto było kształtowane przez skutki drugiej wojny światowej. Uchwalone w Teheranie, Jałcie i Poczdamie przesunięcie granic Polski na zachód oraz związany z tym transfer ludności oddzielił także przedmieścia Frankfurtu od właściwego miasta. Od tego czasu stały się one samodzielnym miastem o nazwie Słubice. Dawne niemieckie tereny stały się polskie,
a dawne polskie tereny należały odtąd do Ukrainy i Białorusi. Polacy wschodni z tak zwanych „Kresów” musieli opuścić swoją ojczyznę i zostali w dużej mierze przesiedleni na obszary, które dotąd należały do Niemiec.
Również Frankfurt nad Odrą, w ramach gospodarki planowej NRD, został na nowo zasiedlony po tym, jak miasto w ostatnich dniach wojny zostało ogłoszone przez Hitlera twierdzą, przez co ludność cywilna musiała zostać stamtąd ewakuowana. W obu miastach mieliśmy więc do czynienia z kryzysem tożsamości, a ludzie nie identyfikowali się ze swoim miejscem zamieszkania.

Zamknięte granice

Po początkowej fazie wzajemnego poznawania się, granice Polski zostały zamknięte w ramach represji wywołanych działalnością wyzwoleńczą „Solidarności” w 1980 roku. Ponownie otworzono je dopiero po przełomie, w roku 1990. Przez dziesięć lat jednakże drugi brzeg Odry pozostawał niedosięgły, a Frankfurt nad Odrą i Słubice egzystowały jak miasta na dwóch różnych końcach świata.

Dopiero po przełomie mieszkańcy obu brzegów Odry mogli się wzajemnie poznać, chociaż dziesięciolecia spędzone na końcu świata, pozostawiły po sobie ślady. Chociaż Polska należała do obozu zwycięzców drugiej wojny światowej, a dawne polskie tereny należały odtąd do Ukrainy i Białorusi. Polacy wschodni z tak zwanych „Kresów” musieli opuścić swoją ojczyznę i zostali w dużej mierze przesiedleni na obszary, które dotąd należały do Niemiec. Również Frankfurt nad Odrą, w ramach gospodarki planowej NRD, został na nowo zasiedlony po tym, jak miasto w ostatnich dniach wojny zostało ogłoszone przez Hitlera twierdzą, przez co ludność cywilna musiała zostać stamtąd ewakuowana. W obu miastach mieliśmy więc do czynienia z kryzysem tożsamości, a ludzie nie identyfikowali się ze swoim miejscem zamieszkania. jej terytorium skurczyło się o około jedną trzecią w wyniku przesunięć granicy na linii wschód-zachód. Powojenny, komunistyczny rząd Polski musiał omijać ten temat. W ten sposób powstała doktryna o tzw. ziemiach odzyskanych, mająca na celu przekonanie ludności o tym, że tereny
zachodnie, należące niegdyś do Niemiec, były właściwie rdzennie polskie i po długim czasie znów do niej należały. Powoływano się przy tym na ród Piastów, stąd z miejscowości Bärwalde powstały Mieszkowice, w hołdzie piastowskiemu księciowi Mieszkowi I.

Jednocześnie nie inwestowano w te tereny, ponieważ obawiano się, że Niemcy z powrotem wcielą je w obszar swojego państwa.

Dopiero traktat pokojowy podpisany przez Helmuta Kohla i Tadeusza Mazowieckiego w Krzyżowej przypieczętował nienaruszalność polsko-niemieckiej granicy. Do tego czasu wielu ludzi po polskiej stronie żyło „na walizkach” i liczyło się z ewentualną koniecznością opuszczenia miasta. Frankfurt oraz Słubice były przytułkiem dla uciekinierów oraz bazą wojskową, w której stacjonowały wojska niemieckie, radzieckie i polskie. Frankfurt, w którym znajdowało się 465 zakonspirowanych mieszkań, należał do najbardziej infiltrowanych przez Stasi miast.

Przełom polityczny

Po przełomie politycznym w 1990 roku z Frankfurtu nad Odrą powoli znikało wojsko Stasi, ale też dające pracę państwowe przedsiębiorstwa. W czasie kiedy słubicki bazar, który wyrósł w krajobrazie miejskim jak gdyby spod ziemi, wyciągał spore profity na wahaniach kursów walutowych złotego i marek, liczba mieszkańców Frankfurtu skurczyła się z prawie 90.000 do okolo 58.000 mieszkańców.

Podczas gdy NRD została jak gdyby połknięta przez Niemcy Zachodnie i samoistnie stała się z dnia na dzień częścią Unii Europejskiej, Polska musiała uwalniać się własnymi siłami spod zaszłości pozostałych z czasów socjalistycznej władzy sowieckiej. I tak zewnętrzna granica Unii Europejskiej leżała teraz między Frankfurtem, a Słubicami, co skutkowało intensywnymi kontrolami na granicy i czasem wielogodzinnym czekaniem, także dla pieszych. Jednakże Polska rozwijała się w dynamicznym tempie i już w 2004 roku dołączyła do Unii Europejskiej, a w 2007 roku przystąpiła także do Traktatu z Schengen. Krok po kroku znikały najpierw kontrole celne, a potem graniczne za cenę wzmocnienia wschodniej granicy Polski.

Wymazana granica

Niektórzy dalekowzroczni obywatele obu miast odkryli w 1999 wielką szansę, dającą Frankfurtowi i Słubicom nową przyszłość, która pomogłaby zarówno przezwyciężyć kryzys tożsamości mieszkańców po obu stronach Odry, jak i przywrócić obydwu miastom pełen zakres działań. Opracowali oni odważny plan połączeniu obu miast w jedno wspólne.

Dla założycieli miasta było jasne, że szczególnie perspektywa wspólnej przyszłości może zakiełkować powstaniem nowej tożsamości wśród obywateli. Dlatego Słubfurt jest pierwszym na świecie miastem, które wyrasta niejako z przyszłości w teraźniejszość i z tej perspektywy ma moc zmieniania także przeszłości. Podczas wspólnego posiedzenia parlamentów obu miast, Frankfurt nad Odrą oraz Słubice połączyły się dnia 8 listopada 1999 roku w jedno miasto Słubfurt i w ten sposób zapoczątkowały nowy rozdział historii: Nazwa miasta składa się z pierwszej sylaby wyjętej z nazwy Słubice i z drugiej sylaby w nazwie Frankfurt. Wskazuje ona na to, że nie chodzi o przejęcie jednego miasta przez drugie, lecz o równoprawną współpracę.

Oba parlamenty miejskie stały się parlamentami dzielnic Słub i Furt, podczas gdy nadrzędny parlament, złożony z obywateli obu dzielnic, decyduje o sprawach dotyczących Słubfurtu. Sukces tego rozwiązania był powalający. Słubfurt został na nadzwyczajnym posiedzeniu Parlamentu Europejskiego podniesiony do rangi miasta
modelowego i dnia 28 listopada 2000 wpisany do RES (Rejestru Miast Europejskich).